Қазақстан Республикасында кәмелетке толмағандардың қылмыстық және

әкімшілік жауапкершілігі Қылмыстық кодекспен (ҚР ҚК), сондай-ақ Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекспен (ҚР ӘҚБтК) реттеледі. Кәмелетке толмағандардың құқыққа қайшы әрекеттері құқық бұзушылықтың сипатына байланысты әртүрлі баптарға түсуі мүмкін.

1.  Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы:

ҚР Қылмыстық кодексіне сәйкес қылмыстық жауапкершілік 16 жастан басталады,

алайда қылмыстың жекелеген түрлері үшін – 14 жастан басталады.

ҚР ҚК кәмелетке толмағандарға қатысты баптары:

ҚР ҚК 15-бабы – Қылмыстық жауаптылық басталатын жас. Ауыр және аса ауыр

қылмыстар үшін жауапкершілік 14 жастан (мысалы, кісі өлтіру, зорлау, қарақшылық және т.б.), қалғандары үшін – 16 жастан бастап туындайтынын анықтайды.

ҚР ҚК 82-бабы – Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау ерекшеліктері.

Тәрбиелік сипаттағы шараларды және кәмелетке толмағандар үшін жаза мерзімдерін төмендету шарттарын қамтиды.

ҚР ҚК 84-бабы – Тәрбие сипатындағы мәжбүрлеу шараларын қолдана отырып,

қылмыстық жауаптылықтан босату.

2.  Кәмелетке толмағандардың әкімшілік жауапкершілігі:

ҚР ӘҚБтК сәйкес әкімшілік жауапкершілік 16 жастан басталады. ҚР ӘҚБтК негізгі

баптары:

ҚР ӘҚБтК 127-бабы – Кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу және күтіп-бағу

жөніндегі міндеттерді орындамағаны үшін ата-аналардың немесе өзге де заңды өкілдердің жауапкершілігі. Егер кәмелетке толмаған бала 16 жасқа дейін әкімшілік құқық бұзушылық жасаса, оның ата-анасы жауап береді.

ҚР ӘҚБтК-нің 434-бабы – Ұсақ бұзақылық (қорлау әрекеттері, қоғамдық тәртіпті

елеусіз бұзу). Бұл құқық бұзушылықтар үшін кәмелетке толмағандарға қолданылатын кең таралған мақала.

ҚР ӘҚБтК 442-бабы – Кәмелетке толмағандардың ата-анасының еріп жүруінсіз

түнде қоғамдық орындарда болуына тыйым салу туралы Заңнаманы бұзу.

Бұл нормалар кәмелетке толмағандардың жауапкершілігін және жасалған құқық

бұзушылықтың ауырлығына байланысты оларға қолданылатын шараларды реттейді.

Қоғамға қарсы әрекеттер —  бұл басқа адамдардың қоғамдық нормаларын,

тәртібі мен құқықтарын бұзатын, қоғамдық қауіпсіздікке қауіп төндіретін

немесе қоғамға зиян келтіретін әрекеттер.

Қазақстанда мұндай әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілік қылмыстың

сипатына және оның салдарына байланысты туындайды. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қоғамға жат әрекеттер үшін қолданылуы мүмкін мынадай баптар көзделген:

1.  Бұзақылық (ҚР ҚК 293-бабы):

Бұзақылық – бұл зорлық-зомбылықпен немесе оны қолдану қаупімен қатар жүретін

қоғамды құрметтемеумен байланысты қоғамдық тәртіпті өрескел бұзу.

Бұзақылық үшін қылмыстық жауапкершілік бұзушылықтың ауырлығына байланысты болуы мүмкін:

1-бөлім: Қару немесе қару ретінде пайдаланылатын басқа заттарды қолданбай жасалған бұзақылық.

2-бөлім: Қару қолдана отырып, сол сияқты адамдар тобымен жасалған бұзақылық.

Жазалар айыппұлдар мен түзеу жұмыстарынан бастап бірнеше жылға дейін бас

бостандығынан айыруға дейін.

2.  Вандализм (ҚР ҚК 294-бабы):

Вандализм – қоғамдық қауіпті мүліктің жойылуы немесе бүлінуі (мысалы,

ғимараттардың, ескерткіштердің, көліктердің зақымдануы).

Жаза қылмыстың ауырлығына байланысты айыппұл, түзеу жұмыстары, қамауға

алу немесе бас бостандығынан айыруды қамтуы мүмкін.

3.  Қоғамдық борышты орындайтын адамдарға қатысты қатер немесе

зорлық-зомбылық (ҚР ҚК 380-бабы):

Қоғамдық борышкерлерге (мысалы, полицейлер, күзетшілер) қатысты зорлық-

зомбылық немесе зорлық-зомбылық қаупі үшін жауапкершілік қоғамға қарсы әрекет ретінде қарастырылады.

Жаза бас бостандығын шектеуден бастап 10 жылға дейін бас бостандығынан

айыруға дейін.

4.  Жаппай тәртіпсіздіктерді ұйымдастыру (ҚР ҚК 272-бабы):

Жаппай тәртіпсіздіктерге зорлық-зомбылық, мүлікті бұзу, өртеу, билікке қарулы

қарсылық көрсету әрекеттері жатады.

Тәртіпсіздіктерді ұйымдастыру немесе оған қатысу 15 жылға дейін бас

бостандығынан айыру түріндегі ауыр қылмыстық жазаға әкелуі мүмкін.

5.  Қоғамдық тәртіпті бұзуға насихаттау немесе жария түрде шақыру (ҚР ҚК

400-бабы):

Қоғамдық зорлық-зомбылыққа, қоғамдық тәртіпті бұзуға немесе қылмыс жасауға

шақыру үшін қылмыстық жауапкершілік те туындауы мүмкін.

Жазаға айыппұлдар, түзеу жұмыстары, қамауға алу немесе 5 жылға дейін бас

бостандығынан айыру кіреді.