Профилактикалық материал

Тақырыбы:Құқықбұзушылықтардың алдын алу: буллингтің, кибербуллингтің, интернет-алаяқтықтың, жыныстық қолсұғылмаушылыққа қарсы және денсаулыққа зиян келтіру қылмыстарының алдын алу

Мақсаты: Колледж студенттерінің құқықтық сауаттылығын арттыру және буллингтің, киберқатерлердің, алаяқтықтың, сондай-ақ тұлға мен денсаулыққа қарсы қылмыстардың алдын алуға бағытталған қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын дамыту.

Ақпараттық материал

Қазіргі студенттік жастар — цифрлық технологиялар, ашық коммуникациялар және жоғары жеке жауапкершілік дәуірінде өмір сүріп жатыр. Алайда мүмкіндіктермен қатар қауіп-қатерлер де артып келеді: құқықбұзушылықтар, зорлық-зомбылық, психологиялық қысым, интернеттегі алдау, зиянды әдеттер.

Әрбір жас адамның міндеті — мінез-құлықтың рұқсат етілген және рұқсат етілмеген түрлерін ажырата білу, заңдарды сақтау, өзін және өзгелерді құрметтеу. Профилактикалық жұмыстың мақсаты — студенттерге өз іс-әрекеттерінің салдарын түсінуге және құқықтық, адамгершілік әрі психологиялық тұрғыдан тұрақты өмір жолын таңдауға көмектесу.

1. Құқықбұзушылықтардың алдын алу

Жастар арасындағы құқықбұзушылықтар көбіне заңды білмеуден, ойланбай әрекет етуден немесе ортаның ықпалынан туындайды. Бір қарағанда болмашы көрінетін әрекеттер — мысалы, мүлікті бүлдіру, төбелеске қатысу, ұрлық жасау, ұсақ бұзақылық — әкімшілік немесе қылмыстық жауапкершілікке әкелуі мүмкін.

Профилактиканың негізгі бағыттары:
• Құқықтық сауаттылық. Өз құқықтары мен міндеттерін білу — заңмен байланысты қателіктер мен жанжалдардың алдын алуға көмектеседі.
• Өзін-өзі бақылау және жауапкершілік. Өз әрекетінің салдарын бағалап, дер кезінде тоқтай білу — тұлғаның жетілу көрсеткіші.
• Позитивті қарым-қатынас. Айналадағы адамдарға құрметпен қарау — жанжалдар мен тәртіп бұзушылықтардың алдын алады.
• Құқықтық мәдениетті қалыптастыру. Акцияларға, жобаларға және еріктілер қозғалысына қатысу азаматтық жауапкершілікті нығайтады.

Есіңде болсын: заңды бұзу — күштің емес, өз-өзіңді басқара алмаудың және әлсіздіктің белгісі.

Заңнама:
• Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексі (ӘҚБтК) — әкімшілік құқықбұзушылықтар үшін жауапкершілікті белгілейді. Мысалы, 73-3-бап («Жала жабу») бойынша айыппұл салу немесе әкімшілік қамауға алу түрінде жаза қарастырылған.
• Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (ҚК) — қылмыстық құқықбұзушылықтар үшін жауапкершілікті көздейді: ұрлық (ҚК 188-бап), тонау (191-бап), денсаулыққа қасақана зиян келтіру (106–108-баптар) және т.б.

Санкциялар:
• Мысалы, ҚК 190-бабы (Алаяқтық) бойынша — 1000 айлық есептік көрсеткішке дейін айыппұл салу немесе 2 жылға дейін түзеу жұмыстары, не 2 жылға дейін бас бостандығын шектеу, не 2 жылға дейін бас бостандығынан айыру, сондай-ақ мүлікті тәркілеу қарастырылған.
• ҚК 106-бабы (Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру) бойынша — 1-бөлігіне сәйкес 3 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы белгіленеді.

Түсіндірме:
Осы құқықтық нормаларды білу — тіпті «ұсақ» болып көрінетін құқықбұзушылықтардың да ауыр салдары болуы мүмкін екенін түсінуге мүмкіндік береді.

2. Буллинг пен кибербуллингтің алдын алу

Буллинг — бұл ұжым ішінде жүйелі түрде қайталанатын психологиялық немесе физикалық зорлық-зомбылықтың түрі: мазақ ету, қорлау, қорқыту, оқшаулау.
Кибербуллинг — осының онлайн кеңістіктегі түрі: әлеуметтік желілерде, мессенджерлерде, пікірлерде жүзеге асады.

Себептері: өзгені төмендету арқылы өзін көрсетуге ұмтылу, эмпатияның болмауы, қарым-қатынас мәдениетінің төмендігі, айналадағы адамдардың немқұрайлылығы.

Жәбірленуші үшін салдары: үрей, қорқыныш, тұйықталу, үлгерімнің төмендеуі, депрессия.
Агрессор үшін салдары: девиантты мінез-құлықтың қалыптасуы, заңмен мәселелер, айналасындағылардың құрметін жоғалту.

Буллингке қарсы әрекет ету жолдары:
• немқұрайлы куә болма — жәбірленушіні қолда;
• басқа адамдар туралы өсек, фото немесе бейне таратпа;
• егер қорлау жағдайына тап болсаң — педагогқа, кураторға, психологқа      немесе сенім қызметіне жүгін;
• агрессияға агрессиямен жауап берме — жанжалды шешудің сындарлы жолын ізде.

Есіңде болсын: өзара құрмет, ізгілік пен жанашырлық — сау әрі қауіпсіз ұжымның негізі.

Заңнама:
• «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» Қазақстан Республикасының заңы — баланы, соның ішінде буллингтен қорғауға бағытталған нормаларды қамтиды.
• ӘҚБтК 73-3-бабы («Жала жабу») — адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлайтын жалған мәліметтерді таратқаны үшін жауапкершілікті белгілейді.

Санкциялар:
•ӘҚБтК-нің 73-3-бабы бойынша:жеке тұлғалар үшін — 160 айлық есептік көрсеткішке дейін айыппұл немесе 15 тәулікке дейін әкімшілік қамауға алу; лауазымды тұлғалар үшін — 550 айлық есептік көрсеткішке дейін айыппұл немесе 20 тәулікке дейін әкімшілік қамауға алу көзделген.

3. Интернет-алаяқтық

Цифрлық технологиялардың дамуына байланысты қылмыстардың басым бөлігі интернет кеңістігінде жасалуда. Жастардың сенгіштігі мен киберсауаттылығының жеткіліксіздігі оларды ерекше осал етеді.

Ең кең тараған алаяқтық түрлері:
• жалған интернет-дүкендер мен хабарландырулар;
• «кодты бөлісіңіз» немесе «аударымды растаңыз» деген мазмұндағы хабарламалар;
• жалған инвестициялық жобалар мен «жылдам табыс» уәделері;
• фишинг — жеке деректерді (логин, құпиясөз, банк деректемелері) жинау.

Қауіпсіздік шаралары:
• SMS немесе мессенджер арқылы келген кодтар мен құпиясөздерді ешкімге айтпа;
• тек ресми сайттар мен қосымшаларды пайдалан;
• сілтемелер мен жіберуші мекенжайларын мұқият тексер;
• жеке деректеріңді (паспорт нөмірі, банк картасының нөмірі, мекенжай) ашық түрде жариялама.

Есіңде болсын: интернет — білім мен дамудың кеңістігі болуы керек, ал қауіп пен шығын көзі емес.

Заңнама:
• ҚР Қылмыстық кодексі, 190-бап «Алаяқтық» — бөтеннің мүлкін немесе оған құқықты алдау немесе сенімді теріс пайдалану арқылы иемдену.
• «Ақпараттандыру туралы» және «Жеке деректер және оларды қорғау туралы» Қазақстан Республикасының заңдары — цифрлық орта мен дербес деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

Санкциялар:
• ҚК 190-бабының 1-бөлігі бойынша: 1000 айлық есептік көрсеткішке дейін айыппұл немесе 2 жылға дейін түзеу жұмыстары, не 2 жылға дейін бас бостандығын шектеу, не 2 жылға дейін бас бостандығынан айыру, сондай-ақ мүлікті тәркілеу.
• Ауырлатылған жағдайларда (ҚК 190-баптың 4-бөлігі) — 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған.

Түсіндірме: цифрлық дәуірде интернет-алаяқтық — жеке қауіпсіздікке елеулі қатер. Санкцияларды білу өзіңді және деректеріңді қорғауға көмектеседі.

4. Жыныстық қолсұғылмаушылыққа қарсы қылмыстар

Жыныстық қолсұғылмаушылық — адам құқықтарының ең маңызды бағыттарының бірі. Ерікті келісімсіз жасалған кез келген жыныстық сипаттағы әрекет — қылмыс болып саналады және ол үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылған.

Жол берілмейді:
• келісімсіз жыныстық сипаттағы әрекеттер, қол тигізу немесе қысым көрсету;
• интимдік фотосуреттер мен хат алмасуларды тарату;
• жезөкшелікке тарту немесе порнографиялық материалдарға түсіруге мәжбүрлеу;
• интимдік негіздегі қысым көрсету немесе бопсалау.

Өзіңді қалай қорғауға болады:
• күмәнді «жұмыс ұсыныстары» мен «түсірілімдерге шақыруларға» келіспе;
• тіпті жақын адамдарға да интимдік фотосуреттер жіберме;
• егер зорлық-зомбылыққа ұшырасаң — үндеме, бірден сенімді ересек адамға, педагогқа, психологқа, полицияға немесе зорлық-зомбылық құрбандарына көмек көрсету қызметіне жүгін.

Есіңде болсын: сенің денең — өзіңе ғана тиесілі. Сенің шекараңды бұзу — ұялатын емес, қорғалуы тиіс жағдай.

Заңнама:
• ҚР Қылмыстық кодексінің 120-бабы «Зорлау» — күш қолдану, қорқыту немесе дәрменсіз күйді пайдалану арқылы жыныстық қатынас жасау.
• ҚР Қылмыстық кодексінің 121-бабы «Жыныстық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттері» — күш қолдану немесе қорқыту арқылы жасалған жыныстық сипаттағы әрекеттер.
• Қосымша: кәмелетке толмағандарға қатысты жасалған қылмыстар үшін жауапкершілік күшейтілген.

Санкциялар:
• ҚК 120-бабының 1-бөлігі бойынша: 5 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыру.
• ҚК 121-бабының 1-бөлігі бойынша: 5 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыру.

• Кәмелетке толмағандарға немесе ауырлататын мән-жайларда жасалған қылмыстар үшін жаза 17–20 жылға дейін немесе өмір бойы бас бостандығынан айыруға дейін күшейтіледі.

Түсіндірме: Бұл — жауапкершіліктің ең ауыр салаларының бірі. Студенттер күмәнді ұсыныстар мен жағдайларға келісу арқылы өздерін үлкен қауіпке ұшырататынын түсінуі маңызды.

5. Денсаулыққа зиян келтірудің алдын алу

Физикалық және психикалық денсаулық — толыққанды өмірдің негізі. Алайда жастар жиі өз денсаулығына қауіп төндіреді: төбелеске қатысады, алкоголь, есірткі, никотин қоспаларын қолданады, қауіпті өмір салтын ұстанады.

Мұндай мінез-құлықтың себептері: өзін көрсетуге ұмтылу, ортаның қысымы, күйзелісті еңсере алмау, пайдалы қызығушылықтардың болмауы.

Салдары: аурулар, тәуелділік, заңмен мәселелер, сенімді жоғалту және болашақ мүмкіндіктердің азаюы.

Денсаулықты сақтау жолдары:
• күйзелісті жеңудің қауіпсіз тәсілдерін таңда — спорт, шығармашылық, қарым-қатынас, еріктілік;
• эмоциялық қиындықтар кезінде психологқа немесе педагогқа жүгін;
• өз мәселең туралы айтуға ұялма — бұл әлсіздік емес, ересектік пен жауапкершіліктің белгісі;
• салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағытталған іс-шараларға қатыс.

Есіңде болсын: денсаулық — сенің ең басты қазынаң. Оны қорғау мен сақтау — ең алдымен өз қолыңда.

Заңнама:
• ҚР Қылмыстық кодексінің 106-бабы «Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру».
• Қосымша: тұрмыстық зорлық-зомбылық және кінәліге тәуелді адамдарға зиян келтіру қылмыстары үшін жазалау шаралары қатаңдатылған.

Санкциялар:
• ҚК 106-бабының 1-бөлігі бойынша: 3 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыру.
• Ауырлататын мән-жайларда: 6 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру.

Түсіндірме: Денсаулыққа зиян келтіру — ауыр қылмыс. Оның алдын алу мен жеке шекараларды сақтау — жеке және ұжымдық қауіпсіздіктің маңызды кепілі.

Қорытынды

Қауіпсіздік, заңға бағынушылық және өзгелерге құрметпен қарау — бейбіт әрі табысты қоғамның негізі.
Әрбір колледж студенті түсінуі тиіс: құқықбұзушылықтар мен зорлық-зомбылықтың алдын алу — өзінен басталады. Бұл — мейірімді, ұқыпты және жауапты болуды таңдау.

Өзіңді және айналаңдағы адамдарды қорға.
Есіңде болсын: сенің еркіндігің — басқа адамның еркіндігі басталған жерде аяқталады.

Жеке адамның жыныстық қол сұғылмаушылығы — оның конституциялық-құқықтық мәртебесінің құрамдас бөлігі болып табылады және ол Қазақстан Республикасының Конституциясымен белгіленіп, қорғалып, кепілдік беріледі.
Жыныстық қол сұғылмаушылық туралы айтқанда, әдетте кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығы, олардың қалыпты жыныстық және дене, моральдық-адамгершілік тұрғыда дұрыс дамуы түсініледі. Бұл ұғым тек кәмелетке толмағандардың құқығын білдіреді.

Кәмелетке толмаған, яғни он алты жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынасқа түсу немесе өзге де жыныстық сипаттағы әрекеттер жасау — ересек адамдар (ерлер де, әйелдер де) тарапынан жасалған жағдайда, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 122-бабы бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартылады және бес жылға дейінгі мерзімге бостандықты шектеу немесе дәл сол мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы қолданылады. Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігінің нормативтік-құқықтық актілеріне сәйкес, осы бап бойынша күдікті ретінде тіркелген адамдар ішкі істер органдарында есепке алынады. Бұл өз кезегінде олардың болашағына кері әсер етіп, мемлекеттік қызметте жұмыс істеуіне, Қазақстан Республикасының Қарулы күштерінде қызмет атқаруына мүмкіндік бермейді, өйткені олар қылмыстық жауапкершілікке тартылған тұлға ретінде саналады.

Кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығы — бұл әрбір баланың жыныстық зорлық-зомбылықтың, қанаудың және жыныстық сипаттағы кез келген теріс әрекеттердің барлық түрлерінен қорғалуға деген құқығы. Бұл ұстаным — мемлекет басқаруы мен кәмелетке толмағандардың психикалық саулығын қамтамасыз етудің маңызды қағидаты болып табылады және бірнеше негізгі бағыттарды қамтиды:

Кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығын қорғаудың негізгі аспектілері:

1) Жыныстық зорлық-зомбылық пен қанаудың кез келген түріне жол берілмеуі.
Ешкім басқа адамның еркіне қарсы жыныстық сипаттағы әрекет жасауға құқылы емес, әсіресе сөз кәмелетке толмағандар туралы болса. Тіпті астарлы ишара, қол тигізу, қорлайтын пікір — жеке шекараны және заңды бұзу болып саналады.

2)Жас шектеуі: Заңнамада жыныстық қатынасқа байланысты жас шектеуі белгіленген (мысалы, он алты жас). Осы жасқа дейінгі кез келген жыныстық сипаттағы әрекет, тараптардың келісіміне қарамастан, қылмыс ретінде қаралады.

3) Жезөкшелікке және порнографиялық материалдар өндіруге тартылудан қорғау.
Кейде жасөспірімдерді «модельдік жұмыс» немесе «интернет арқылы табыс табу» деген желеумен жезөкшелікке немесе күмәнді бейнетүсірілімдерге тартуға тырысады. Мұндай әрекеттерге қатысу — заңға қайшы және адамның психикасына ауыр зардап тигізеді.

• Азғындық әрекеттердің алдын алу.
  Азғындық сипаттағы әңгімелер, ұятсыз материалдарды көрсету, қол тигізу — мұның бәрі зорлық-зомбылықтың түрі болып табылады. Егер біреу кәмелетке толмағандарға қатысты мұндай әрекеттер жасаса, оны дереу тоқтатып, ересектерге немесе тиісті органдарға хабарлау қажет.
• Құқықтық және адамгершілік мәдениет.
  Әр адам өз құқықтарын біліп, «жоқ» деп айтуды үйренуі керек. Өзіне және өзгеге құрметпен қарау — салауатты қарым-қатынастың негізі. Әркім өз денесінің және жеке кеңістігінің шекараларының қол сұғылмайтынын түсінуі тиіс, ал кез келген іс-әрекетке келісім саналы түрде берілуі қажет.
• Ересектердің жауапкершілігі және заң.
  Кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қол сұғу әрекеттері үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылған. Бұл тек тікелей әрекеттерге ғана емес, сондай-ақ азғыру, тарту немесе ұятсыз материалдарды көрсету сияқты кез келген әрекеттерге де қатысты.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңнамасы

Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қарсы келесі қылмыс құрамдары көзделген:

• «Зорлау» — яғни жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолдану, не оны қолданамын деп қорқыту арқылы, не жәбірленушінің дәрменсіз жағдайын пайдаланып жасалған жыныстық қатынас (ҚР ҚК 120-бабы);
•  «Жыныстық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттері» — яғни еркек пен еркек арасындағы, әйел мен әйел арасындағы немесе өзге де жыныстық сипаттағы әрекеттерді жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолдану, не оны қолданамын деп қорқыту арқылы, не жәбірленушінің дәрменсіз жағдайын пайдаланып жасау (ҚР ҚК 121-бабы);
• «Он алты жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынас жасау немесе жыныстық сипаттағы өзге де әрекеттер жасау» — яғни он алты жасқа толмағаны анық белгілі адаммен жыныстық қатынасқа түсу немесе жыныстық сипаттағы өзге де әрекеттер жасау (ҚР ҚК 122-бабы).

МАҢЫЗДЫ БІЛУ! Он алты жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынасқа түсу — өзара ерікті келісім болған күннің өзінде де ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІККЕ әкеп соғады!!!

• «Жыныстық қатынасқа, еркекпен жыныстық қатынасқа (мужеложство), әйелмен жыныстық қатынасқа (лесбиянство) немесе өзге де сексуалдық сипаттағы әрекеттерге мәжбүрлеу» (яғни, кәмелетке толмағандарды жыныстық қатынасқа, еркекпен немесе әйелмен жыныстық қатынасқа не өзге де сексуалдық сипаттағы әрекеттерге шантаж, мүлікті жоюмен немесе тартып алумен қорқыту, не материалдық немесе өзге де тәуелділікті пайдалану арқылы мәжбүрлеу) — ҚР Қылмыстық кодексінің 123-бабы;
• «Кәмелетке толмағандарға қатысты азғындық әрекеттер жасау» (зорлық-зомбылық қолданбай, әдейі кәмелетке толмағандарға қатысты жасалған азғындық сипаттағы әрекеттер) — ҚР ҚК 124-бабы;
•  «Кәмелетке толмағанды жезөкшелікпен айналысуға тарту» — ҚР ҚК 134-бабы;
•  «Кәмелетке толмағандарды эротикалық мазмұндағы өнімдер шығаруға тарту» — ҚР ҚК 144-бабы;
•  «Кәмелетке толмағандардың порнографиялық бейнелері бар материалдар мен заттарды дайындау және айналымға жіберу немесе оларды порнографиялық сипаттағы көріністерге қатыстыру» — ҚР ҚК 312-бабының 2 және 3-бөліктері.

ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚ деп жәбірленушінің (жәбірленушінің) қарсылығын жоюға бағытталған әрекеттерді түсіну керек, мысалы: соққы беру, тыныс жолдарын қысып ұстау, қол-аяғын байлап немесе ұстап тұру, киімін жұлып алу және т.б.

ҚОРҚЫТУ деп зорлау немесе жыныстық сипаттағы өзге де зорлық-зомбылық әрекеттерін жасау кезінде жәбірленушіні қорқытып, оның қарсылығын басуға бағытталған әрекеттер мен сөздерді түсіну қажет. Мұндай қорқыту кінәлі адамның жәбірленушіге немесе оның туыстарына қатысты физикалық күш қолдануға нақты ниеті бар екенін көрсетеді.

БЕСПОМПОШ ЖАҒДАЙ (көмексіз күй) деп жәбірленушінің өзінің физикалық немесе психикалық жағдайына байланысты кінәліге қарсы тұруға мүмкіндігі жоқ күйін айтады. Мысалы: жасы кіші (кәмелетке толмаған), физикалық кемістігі бар, психикалық ауру немесе ес-түссіз күйдегі адам. Кінәлі адам зорлау немесе өзге де жыныстық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттерін жасай отырып, жәбірленушінің дәл осындай жағдайда екенін түсінуі тиіс.

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 23-бабына сәйкес, КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАН жәбірленушілер деп қылмыс жасалған сәтте он төрт жасқа толмаған балалар танылады.

ҚҰРМЕТТІ АТА-АНАЛАР!
Бұл жадынама сіздер үшін дайындалған, себебі сіз — балаңызға ең жақын адамсыз. Сіз ғана бала мен жасөспірімдердің зорлық-зомбылық пен жыныстық қолсұғылмаушылыққа қарсы қауіптердің алдын алуға нақты көмектесе аласыз.

КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАТЫСТЫ ЖЫНЫСТЫҚ ҚОЛСҰҒЫЛМАУШЫЛЫҚҚА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР ҮШІН ЖАУАПКЕРШІЛІК

Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес әрбір адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары, соның ішінде жыныстық еркіндік пен жыныстық қолсұғылмаушылық құқығы қорғалады.

Соңғы онжылдықта кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық сипаттағы қылмыстардың өсуі — қоғамдағы ең өзекті және жаһандық сипаттағы мәселелердің бірі. Себебі мұндай қылмыстардың құрбандары — ең осал топ болып саналатын балалар мен жасөспірімдер.

Қазіргі уақытта ақпараттық технологиялардың дамуы жасөспірімдердің қатысуымен порнографиялық материалдардың таралуына мүмкіндік беріп, жыныстық сипаттағы қылмыстардың көбеюіне әкеліп отыр. Осыған байланысты мемлекет кәмелетке толмағандардың мүдделерін қорғауды күшейтуге, соның ішінде оларды жыныстық зорлық-зомбылық пен сексуалдық қанаудан қорғауға ерекше назар аударуда.

Балаларға қатысты кез келген зорлық-зомбылық түрі қатаң түрде тоқтатылуы тиіс. Бұл бағытта жыныстық қолсұғылмаушылыққа қарсы қылмыстар үшін жауапкершілікті күшейту жөніндегі заңнамалық шаралар да қабылданған.

Аталған санаттағы қылмыстар, әдетте, куәгерсіз жасалады. Жәбірленушілер көбінесе болған оқиға туралы біраз уақыт өткен соң ғана хабарлайды, сол кезде қылмыс іздері жойылып, оларды дәлел ретінде пайдалану қиынға соғады. Көп жағдайларда мұндай қылмыстар жәбірленушінің туыстары немесе бірге тұратын адамдар тарапынан жасалады. Сондықтан олардың ашылуы едәуір қиындық тудырады.

Балалардың жыныстық қолсұғылмаушылығына қарсы қылмыстардың латенттілік (жасырындық) деңгейі өте жоғары. Себебі көп жағдайда жәбірленушілер өздеріне қатысты жасалған қылмыстық әрекеттер туралы бірнеше айдан немесе тіпті бірнеше жылдан кейін ғана айтады.

Кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық қолсұғылмаушылыққа қарсы қылмыстар — ең қауіпті қылмыстардың бірі. Олар жасөспірімдердің жас ерекшелігіне қарамастан ауыр психологиялық және клиникалық зардаптарға әкеліп соғады.

ҚР Қылмыстық кодексінің 122-бабына сәйкес, он алты жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынасқа түсу немесе сексуалдық сипаттағы өзге де әрекеттер жасау – бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айырумен жазаланады.

Осы әрекеттерді ата-анасы немесе тәрбиелеу міндеті жүктелген өзге тұлға (мысалы, анасының бірге тұратын азаматы, өгей әке) жасаса, жеті жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру және өмір бойына белгілі бір лауазым атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру жазасы қарастырылған.

Осы қылмыстар қайталанып жасалған жағдайда, он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру және өмір бойына белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру түрінде жаза белгіленеді.

Кәмелетке толмағандардың жыныстық қолсұғылмаушылығына қарсы тағы бір қылмыс құрамына — күш қолданбай, он төрт жасқа толмаған балаға қатысты ар-намыс пен ұятқа тиетін әрекеттер жасау (ҚК-тің 124-бабы) жатады.

Мұндай әрекеттер үшін бес жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру көзделген.Егер бұл әрекеттерді ата-анасы, заңды өкілі немесе тәрбиелеу міндеті жүктелген өзге тұлға жасаса, жеті жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру және өмір бойына белгілі бір лауазым атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру жазасы тағайындалады.Ал бұл әрекеттер қайталанып жасалған жағдайда, он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру және өмір бойына белгілі бір лауазым атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру жазасы қолданылады.

Сонымен қатар, кәмелетке толмағандардың жыныстық қолсұғылмаушылығына қарсы жасалған қылмыстар бойынша, Қылмыстық кодексте жәбірленушімен татуласуға немесе шартты түрде соттауға жол берілмейтіні заң жүзінде бекітілген.

Мұндай қылмыстардың алдын алу үшін, ең алдымен, ата-аналар өз балаларына қауіпсіз мінез-құлық ережелерін үйретіп, оларды қорғап, бақылауда ұстауы қажет.
Балаға түсіндіру маңызды: көшеде бейтаныс адамдармен сөйлеспеу, бөгде адамдарды үйге кіргізбеу, бейтаныс көлікке отырмау, таныс емес адамдардан сыйлықтар немесе тәттілер алмау.

Баланы «қауіп тобына» жататын адамдармен — маскүнемдермен, ішімдікке салынғандармен, нашақорлармен байланыстан қорғау қажет. Сонымен қатар, зорлау және жыныстық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттері фактілері бойынша жүргізілген қылмыстық істердің тергеу нәтижелері көрсеткендей, мұндай қылмыстардың көпшілігі қыздардың, кәмелетке толмағандардың таныстары, туыстары, көршілері тарапынан жасалады. Сондықтан әрбір ата-ана өз баласының қайда, кіммен және немен айналысып жүргенін білуі, бос уақытын бақылауы, ұялы телефонын, қоңырауларын, СМС-хабарламаларын және жаңа таныстарын тексеріп отыруы маңызды.

Зорлық-зомбылықтың алдын алуға болады, бірақ ол үшін балаңызға «Бес болмайды ережесін» үйретуге көмектесіңіз.

«Бес болмайды» ережесі:
• Бөгде адамдармен көшеде сөйлесуге және оларды үйге кіргізуге болмайды.
• Оларды ертіп кіреберіс не лифтке кіруге болмайды.
• Бөгде адамның көлігіне мінуге болмайды.
• Бейтаныс адамдардан сыйлық алуға және олардың «үйге жүр», «бір жаққа барайық» деген ұсыныстарын қабылдауға болмайды.
• Әсіресе қараңғы түскеннен кейін көшеде жалғыз қалуға болмайды.

Қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, балаңыз оны күтіп тұрған қауіптен аулақ болып, қиын жағдайларда дұрыс шешім қабылдай алады!